میرزا محمد اسماعیل دولابی (ره) عارف و استاد اخلاقی که در صحن عتیق حرم حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام مدفون است.
محمداسماعیل دولابی(ره)، در سال ۱۲۸۲ شمسی در روستای دولاب از توابع تهران زاده شد.[۱]
در جوانی به شغل کشاورزی اشتغال داشت و در عین حال در جلسات درس علمای دینی مانند سید محمدشریف شیرازی(ره)، محمدعلی شاه‌آبادی(ره)، محمدتقی بافقی(ره)، شیخ غلامعلی قمی(ره) و محمدجواد انصاری همدانی(ره) شرکت کرد. وی جلسات وعظی در تهران برگزار می‌کرد و مفاهیم عرفانی و اخلاقی را به زبان ساده بیان می‌نمود.[۲]
درباره سرگذشت عرفانی محمد اسماعیل دولابی (ره) در کتاب مصباح الهدی به قلم شاگردش مهدی طیب آمده که وی در ایام جوانی به همراه پدرش به نجف رفت و به امام علی(علیه السلام) متوسل شد تا در آنجا مشغول تحصیل علوم دینی شود، اما به توصیه علمای نجف و به دلیل کمک به پدر به ایران بازگشت. در مسیر بازگشت ضمن رفتن به کربلا و زیارت امام حسین(علیه السلام) احساس می‌کند که آن التهاب تحصیل در نجف فرو نشسته و آرام شده است. اسماعیل دولابی (ره) پس از این سفر وقتی به ایران بازمی‌گردد، در منزلش دچار مکاشفه‌ای می‌شود و در آن لحظه خود را بالای سر ضریح امام حسین(علیه السلام) می‌بیند، به گفته خود وی در این حال به او می‌فهمانند که هر آنچه می‌خواستی از حالا به بعد بگیر. وی می‌گوید از همان‌جا شروع شد، آن اتاق تا ۳۰ سال عزاخانه امام حسین(علیه السلام) بود. پس از این جریان عالمانی چون ملا آقا جان (ره)، شیخ محمد بافقی (ره) و آیت‌الله شاه آبادی (ره) به دیدار وی می‌رفتند.[۳]
گفته شده است دولابی (ره) در سلوک عرفانی، دیدگاه‌هایی نو دارد. روش‌ها و آداب توصیه شده توسط وی را ساده دانسته‌اند؛ او مشقی را برای رسیدن به چیزی تجویز نمی‌کرد. رهیافتش تماشا در فضای آرامش بود.[۴]
وی معتقد بود: از راه ائمه علیهم السلام می‌توان به مقصد رسید، اما راه امام حسین علیه السلام خیلی سریع انسان را به نتیجه می‌رساند.[۵]
شاگرد مرحوم دولابی(ره)، مهدی طیب، گفتارها و مواعظ استادش را در کتابی با نام مصباح الهدی گردآورده است. همچنین فرزندش محمد، مجموعه‌ای از مواعظ و جلسات وی را در کتاب‌های طوبای محبت و طوبای کربلا جمع‌آوری و توسط انتشارات محبت منتشر کرده است.[۶]
او در ۹ بهمن ۱۳۸۱شمسی درگذشت و در حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام دفن شد.[۷]
