آیت الله مرتضی حائری یزدی(ره)، نخستین پسر شیخ عبدالکریم حائری یزدی(ره)، مؤسس حوزه علمیه قم، در ۱۴ ذی‌الحجه ۱۳۳۴ق در اراک به دنیا آمد. در شش سالگی همراه پدر به قم رفت.[۱]
وی ادبیات را در قم، در درس محمد علی ادیب تهرانی(ره) و شیخ ابوالقاسم نحوی (ره) فراگرفت. او پس از گذراندن مراحل اولیه سطح فقه و اصول، سطوح عالی را نزد آیت الله سید محمد تقی خوانساری (ره) و آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی (ره) و آیت الله سید محمد محقق داماد (ره) فراگرفت.
مدتی در محضر پدر خود شاگردی نمود و پس از وفات او، حدود پانزده سال در درس‌های فقه و اصولِ پدر همسر خود (آیت الله سید محمد حجت کوه کمره ای) و آیت الله سید احمد خوانساری (ره) شرکت کرد.
آیت الله حائری (ره) از کسانی بود که برای اقامت آیت‌اللّه بروجردی (ره) در قم تلاش کرد و مدتی در حلقه درس وی حضور یافت. او بخش الهیاتِ اسفار صدر المتألهین را خصوصی درس گرفت و بر سایر مباحث آن کتاب نیز با مطالعه و رجوع به امام خمینی(ره) وقوف یافت.[۲] شیخ مرتضی حائری(ره) با امام خمینی(ره) رفاقت دیرینه داشت همین رفاقت باعث شد سید مصطفی خمینی (ره) فرزند امام (ره) را به دامادی بپذیرد.[۳]
آیت الله مرتضی حائری (ره) از دو مرجع تقلید نجف، سید ابوالحسن اصفهانی (ره) و آقا ضیاءالدین عراقی(ره) گواهی اجتهاد داشت،[۴] و پس از سالها تدریس مقدمات و سطح، از حدود سی سالگی به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت که نزدیک سی‌سال طول کشید. وی از استادان حوزه و به دقت و ژرف‌اندیشی معروف بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد که برخی از آنان از مدرّسان بزرگ حوزه شدند. آیت الله حائری(ره) علاوه بر تدریس فقه و اصول، جلسات تفسیر قرآن و عقاید نیز داشت.[۵]
وی عالِمی پرهیزکار و ساده زیست، متواضع و خوش‌خلق، و در رفع نیازها و مشکلات مردم بسیار کوشا بود و نماز جماعت او در مسجد اعظم قم، باشکوه و معنویت خاصی برگزار می‌شد.
او به تعظیم شعائر دینی، از جمله زیارت مشاهد مشرّفه و برگزاری مجالس ذکر اهل بیت(علیهم السلام)، تقید خاصی داشت.[۶]
تأسیس صندوق ذخیره علوی، مؤسسه مبارزه با فقر و مؤسسه سرپرستی ایتام، از خدمات اجتماعی و عام‌المنفعه او در شهر قم است.[۷]
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از سوی مردم استان مرکزی برای عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد.[۸]
آیت الله شیخ مرتضی حائری(ره) در شب ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۰۶ ق، مصادف با ۲۵ اسفند ۱۳۶۴ش، درگذشت و پس از تشییع، آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی(ره) بر وی نماز خواند، و در مسجد بالا سر حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام، نزدیک مدفن پدرش شیخ عبدالکریم حائری(ره) به خاک سپرده شد.[۹] امام خمینی (ره) در پیام تسلیتی وی را از پیشگامان نهضت و دوست صمیمی خود یاد کرد.[۱۰]
