آیت الله محمدعلی اراکی (ره) در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ هجری قمری در شهر اراک به دنیا آمد.[۱]
او در ۱۱ یا ۱۲ سالگی، خواندن و نوشتن را توسط آقاعماد، شوهر خواهر خود، فراگرفت. سپس در درس آقا شیخ جعفر حاضر شد، قسمتی از سطح را نزد وی آموخت و بقیۀ کتاب‌های درسی را نزد شیخ عباس ادریس آبادی (ره) فراگرفت.[۲]
وی نزد محمدباقر اراکی سلطان آبادی(ره)، مشهور به سلطان العلمای اراکی (۱۳۸۲ق)، شرح منظومه ملاهادی سبزواری(ره) را فراگرفت. از دیگر اساتید او آقا نورالدین اراکی (ره) بود.[۳]
آیت الله اراکی(ره) از ۲۰ سالگی در درس شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) شرکت نموده و به مدت ۸ سال در اراک از او بهره برد.
او مباحث طهارت و نکاح را نزد آیت الله سید محمدتقی خوانساری (ره) فراگرفت.[۴]
وی پس از درگذشت آیت‌الله خوانساری(ره)، به تدریس نکاح، مکاسب محرمه، بیع، خیارات، طهارت، اجاره و حج پرداخت و بعد از ظهرها در مدرسه فیضیه، خارج اصول تدریس می‌کرد.[۵]
آیت الله اراکی (ره) در تأسیس حوزه علمیه قم، آیت‌الله حائری (ره) را همراهی کرد.[۶]
او نماز جمعه را واجب می‌دانست، پس از درگذشت آیت‌الله خوانساری(ره)، حدود بیست سال (۱۳۷۷-۱۳۹۹ق) در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام قم اقامه نماز جمعه کرد. او همچنین حدود ۳۵ سال در مکان‌هایی همچون کنار مقبره عبدالکریم حائری(ره)، مسجد امام خمینی (ره) و مدرسه فیضیه به اقامه نماز جماعت می‌پرداخت.
بعد از آمدن آیت‌الله بروجردی (ره) به قم، وی به همراه آیت‌الله خوانساری (ره) مسئله قیام و مبارزه علیه اعمال خلاف شرع دوره پهلوی دوم را با آیت‌الله بروجردی (ره) مطرح کردند.[۷]
درباره ماده حذف قسم به قرآن در لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، وی اعلامیه‌ای را در آذر ۱۳۴۱ش صادر کرد و طی آن، الغای صریح آن را به علت عدم تطابق با موازین شرع، عدم رضایت مردم و نگرانی عموم مسلمین از کم‌رنگ شدن مظاهر دینی در جامعه خواستار شد.[۸]
یکی از اقدامات وی، تنفیذ احکام صادره از سوی امام خمینی (ره)بود؛ که در پاسخ به نامه جمعی از نمایندگان امام(ره)، که نظر وی را راجع به “اجازات کتبی امور حسبیه و اخذ وجوه شرعیه ” که امام خمینی(ره) به ائمه جمعه و علمای مورد اعتمادشان در حوزه علمیه قم و شهرستان‌ها داده‌اند، خواستار شده بودند، پاسخ داد که “اینجانب کلیه اجازات کتبی را که حضرت امام (ره) به نمایندگان و علمای مورد اعتمادشان داده‌اند، به همان کیفیت تنفیذ می‌نمایم.”[۹]
با وجود اینکه وی مجتهد بزرگی بود و تعلیقه‌اش بر عروة الوثقی، بیش از ۴۰ سال پیش تدوین شده بود، اما بخاطر تواضعی که داشت، مرجعیت را به دیگران واگذار می‌کرد. اما پس از درگذشت امام خمینی(ره)، علمای بسیاری از شهرها، به ویژه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مقلدان امام خمینی (ره) را به آیت‌الله گلپایگانی (ره) و آیت‌الله اراکی (ره) ارجاع دادند و پس از درگذشت آیت‌الله خویی(ره) و آیت‌الله گلپایگانی(ره)، مرجعیت تقلید در آیت‌الله اراکی(ره) متعین شد.[۱۰]
آیت‌الله اراکی(ره) آخرین حلقه از مراجعی بود که از نسل شاگردان آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری (ره) بودند و بعد از وفات وی مرجعیت به شاگردان آیت‌الله خویی(ره)، آیت‌الله گلپایگانی(ره) و امام خمینی (ره) منتقل شد. بعد از درگذشت آیت‌الله اراکی (ره) مرجعیت از حالت تک‌مرجعی خارج گشت.
آیت الله العظمی شیخ محمدعلی اراکی (ره) در۱ آبان سال ۱۳۷۳ش بر اثر ضایعه عروقی در بیمارستان بستری شد و در نیمه شب سه شنبه،۸ آذر ۱۳۷۳ (۲۵ جمادی‌الثانی ۱۴۱۵ ه.ق) درگذشت. آیت اله محمدتقی بهجت (ره) بر پیکرش نماز خواند و در مسجد بالاسر حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در کنار قبور آیت الله عبدالکریم حائری (ره) و آیت الله سید محمدتقی خوانساری (ره) دفن شد.
