آیت الله سیدمحمدرضا گلپایگانی(ره) در ۸ ذی‌القعده سال ۱۳۱۶ق، در روستای گوگد واقع در پنج کیلومتری گلپایگان به دنیا آمد. پدرش سیدمحمدباقر، روحانی بود و در آن دیار به امام شهرت داشت. او در سه سالگی مادر و در نُه سالگی پدرش را از دست داد.[۱]
آیت الله گلپایگانی (ره) دروس دوره «سطح» حوزه علمیه را در گلپایگان نزد سیدمحمدحسن خوانساری (ره) برادر بزرگ سیداحمد خوانساری(ره) و محمدتقی گوگدی گلپایگانی (ره) از شاگردان آخوند خراسانی(ره)، خواند.[۲] سپس به اراک رفت و در درس آیت الله عبدالکریم حائری یزدی (ره) شرکت کرد. وی پس از چهار سال با مهاجرت شیخ عبدالکریم حائری(ره) به قم، به آنجا رفت و در مدرسه فیضیه ساکن شد.[۳]
او پس از وفات شیخ عبدالکریم حائری(ره)، به نجف رفت و به مدت سه ماه در درس آیت الله ضیاءالدین عراقی(ره) وآیت الله سیدابوالحسن اصفهانی(ره) شرکت کرد.[۴] همچنین در زمان حضور هشت‌ماهه میرزای نائینی (ره) و آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی(ره) در قم، در درس آنها حضور یافت.[۵] او همچنین در قم در درس آیت الله سیدحسین بروجردی (ره) هم حاضر می‌شد.[۶]
آیت الله گلپایگانی (ره) پس از فوت آیت‌الله بروجردی (ره) در سال ۱۳۴۰ش مرجع تقلید شد[۷] و تا سال ۱۳۷۲ش به مدت ۳۲ سال مرجعیت را برعهده داشت.[۸] وی حدود ۷۵ سال دروس حوزوی را تدریس کرد که شصت سال از آن درس خارج فقه و اصول بوده است.[۹] درس خارج وی را از پررونق‌ترین کلاس‌های درس حوزه گزارش کرده‌اند.[۱۰]
او از سال ۱۳۴۱ش تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در موارد بسیاری با سیاست‌های حکومت پهلوی مخالفت کرده است. در سال ۱۳۴۱ همراه با دیگر مراجع تقلید چون آیات خوانساری(ره)، حکیم(ره) و مرعشی نجفی(ره) در تلگرافی به محمدرضا پهلوی، شاه ایران، مخالفت خود را با « لایحۀ اصلاحات ارضی» اعلام کرد.[۱۱] آیت الله گلپایگانی (ره) همچنین در سال ۱۳۴۱ش، شرکت مردم در رفراندوم برای انقلاب سفید را که به دستور محمدرضا پهلوی انجام می‌شد، تحریم کرد.[۱۲]
تعطیلی دروس در اعتراض به واقعه فیضیه، صدور بیانیه دراعتراض به کشتار مردم در قیام پانزده خرداد و بازداشت امام خمینی (ره) و برخی دیگر از روحانیون، احضار وزیر دربار به قم درخصوص تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه، تحریم عضویت در حزب رستاخیز که توسط محمدرضا پهلوی ترویج می‌شد، دفاع از استقلال حوزه علمیه در مقابل اقدام شاه برای تأسیس نهادهای دینیِ دولتی، مخالفت با تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی، برگزاری مجلس ختم برای آیت الله مصطفی خمینی(ره) به رغم حساسیت حکومت پهلوی، سخنرانی در جریان توهین به امام خمینی (ره) در روزنامه اطلاعات و تعطیلی یک‌هفته‌ای درس‌ها در اعتراض به کشتار مردم در قیام نوزده دی، ازجمله فعالیت‌های سیاسی وی پیش از انقلاب اسلامی ایران بوده است.[۱۳]
آیت الله گلپایگانی (ره) پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران، از جمهوری اسلامی ایران حمایت کرد و با آن تعامل داشت.[۱۴]
تحول در نظام آموزشی حوزه علمیه،[۱۵] تأسیس مجمع اسلامی لندن، دارالقرآن الکریم، مراکز درمانی و بهداشتی مانند بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی (ره) در قم، مدارس علمیه و تأسیس مرکز مُعجَم‌المسائل‌الفقهیة را ازجمله فعالیت‌های فرهنگی و خیریه آیت الله گلپایگانی (ره) برشمرده‌اند.[۱۶]
آیت الله سیدمحمدرضا گلپایگانی (ره) در ۱۸ آذر ۱۳۷۲ش برابر با ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۱۴ق در ۹۸ سالگی در قم درگذشت.[۱۷] دولت وقت جمهوری اسلامی ایران، هفت روز عزای عمومی و یک روز تعطیل اعلام کرد. پیکر وی نخست در تهران و سپس در قم تشییع شد و در حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام به خاک سپرده شد. مقام معظم رهبری در تشییع جنازه وی در تهران، شرکت کرد.[۱۸]
